Metoda dla przedszkoli, bazuje na podstawowym programie Marte Meo, który rozwinęła moja siostra Maria Aarts, metoda ta wspomaga rozwój dziecka. Program ten zawiera konkretne informacje o wspieraniu rozwoju dziecka w sytuacjach codziennej komunikacji.

Autor: Josje Aarts Direktor, Marte Memo International Education
Tłumaczenie z niemieckiego: Helena Korman

Wprowadzenie

1.Korzystanie z metody Marte Meo w przedszkolu ( wiek dzieci 0-6 lat)

Piętnaście lat temu rozpoczęłam projekt w Dani, którego celem było wprowadzanie metody Marte Meo do pracy w przedszkolu.

Celem moim było, wspieranie poprawy, jakości pracy w przedszkolu. Entuzjazm spotkanych tam wychowawców, uczenie się przez nich nowych umiejętności zafascynował mnie. Krok po kroku uczyli się oni metody Marte Meo, stosowania jej w codziennej pracy. W tym czasie pracowaliśmy nad dwoma poziomami wspierania rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym.

Z jednej strony koncentrowanie uwagi na wychowawcach, na umiejętnościach przez nich już posiadanych, oraz jakich powinni oni jeszcze nabyć by lepiej wspierać rozwój dziecka?

Z drugiej strony, skupiliśmy uwagę na dziecku: co dziecko już potrafi i jakiego potrzebuje wsparcia żeby rozwinąć nowe umiejętności potrzebne i niezbędne do dalszego rozwoju.

2. Wskazówki, instrukcje dla wychowawców do natychmiastowego zastosowania

Czego potrzebuje dziecko do życia w świecie jutra. Zaproponowano mi napisanie artykułu, w którym kluczowym zagadnieniem miały być wskazówki do pracy z dzieckiem w przedszkolu stosując metodę Marte Meo.

Marte Meo posługuje się informacjami bardzo konkretnymi, które bardzo łatwo dają się zintegrować w codzienną pracę przedszkola.

3. Rozwój

Natura jest hojna, dzieci przychodzą na świat z żyłą złota tak zakłada Marte Meo. Żyła ta znajduje się w dzieciach i w nich znajdują się siły i zalążki ich umiejętności. Aby jednak naturalne te zdolności rozwinąć, potrzebują dzieci do rozwoju osób dorosłych, które inicjatywę dziecka będą w stanie postrzegać.

W jaki sposób wprowadzić Marte Meo do przedszkola, jak to robić?

W jaki sposób zaktywować naturalne zdolności dziecka?

Naturalne zdolności dziecka to największy cud natury. Inicjatywę dziecka postrzegamy w:

• momentach zabawy (zabawa wolna),
• momentach uczenia się ( np. wykonywania zadań),
• momentach, w których dziecko bawi się z innym dzieckiem

Przede wszystkim jednak w sytuacjach zabawy wolnej, w której obecny jest dorosły, nie biorąc w niej aktywnego udziału, zabawę obserwując. Dorosły nie koryguje i nie przerywa zabawy dziecka, podąża za dzieckiem.

Wychowawca powinien przyswoić sobie umiejętności, które niezbędne są, by dziecko było w stanie zmobilizować swoja "własną minę złota", są to niezbędne umiejętności:

• czekać (dać dziecku czas, cierpliwie odczekiwać nie ingerując,
• podążać ( podążać za dzieckiem znaczy obserwować, wiedzieć gdzie znajduje się dziecko, być obecnym),
• nazywać (dawać słowa rzeczą, sytuacją, emocją),

4. Czekać –Podążać- Nazywać

Ważne "czekać", aż dziecko pokaże nam własną inicjatywę, podczas codziennych zajęć i zabawy, a dopiero następnie wspomagać je w połączeniu z jego działaniem/ inicjatywą w działaniu/słowach. Ważne jest nie korygować dziecka, nie przerywać jego czynności/działania/wydawania dźwięków. W ten sposób wspomagamy dziecko równocześnie na kilku płaszczyznach w jego rozwoju. "Karmiąc" dziecko pozytywnymi odczuciami wspieramy jego rozwój dając mu równocześnie przygotowanie i ekwipunek, z którego będzie ono mogło całe życie profitować. Z tych pozytywnych momentów dziecko czerpało będzie siłę w swoim dalszym jak również dorosłym życiu.

Jak to zrobić i jakie będą tego korzyści?

5.Marte Meo 3(W) kiedy/co/dlaczego, w jaki sposób wpływać na rozwój "złotej żyły"

System 3(Elementów), kiedy/co/dlaczego/. Chodzi tutaj o trzy istotne pytania, które powinny zostać dobrze zapamiętane:

• kiedy: powinien być zastosowany element Marte Meo
• co: powinno być zrobione
• dlaczego: powinno być zrobione

Przykład:

• kiedy: dziecko pokazuje inicjatywę (na poziomie działania, werbalnie lub nie werbalnie
• co: nazwać inicjatywę dziecka
• dlaczego: mowa dziecka rozwija się

Takie podejście prowadzi do kształcenia samoświadomości i pewności siebie u dziecka. Powstaje własny, pozytywny obraz, dziecko rozwija pewność siebie, dziecko czuje się postrzegane. Sytuacja taka daje dziecku satysfakcję (miłe odczucie, ciepło w brzuszku), będzie dziecku towarzyszyć w nauce nazywania własnych inicjatyw. Takich sytuacji potrzebuje dziecko w danej chwili (dzisiaj) i w przyszłości do nauki kooperacji z innymi dziećmi jak również z dorosłymi.

Umiejętność dorosłego "nazywanie" znajduje się w ścisłymi związku z rozwojem dziecka i jego pomysłów na zabawę. Dziecko uczy się w sposób naturalny, z własnej siły mieć zaufanie do tego, co czuje i co samo prezentuje.

Tutaj uczy się dziecko bardzo dużo, kształtuje umiejętności potrzebne mu do życia i przetrwania:

• postrzegać własne emocje i rejestrować je. Uczy się słów wyrażających jego stan (regulacja emocjonalna)
• uczy się pozostawać skoncentrowanym na jednym zadaniu, pozostawać przy jednej inicjatywie.
• dziecko uczy się budować relacje międzyludzkie, i je utrzymywać. W tym czasie powstaje struktura wewnętrzna dziecka

Dziecko poznaje samo siebie:

• co robi chętnie, co robi mniej chętnie,
• jakie posiada talenty,
• co chciałoby osiągnąć.

Jakie korzyści przynosi "nazywanie" przez wychowawcę/opiekuna:

W metodzie Marte Meo:

• odczekujemy inicjatywę dziecka
• następnie za inicjatywą dziecka podążamy
• na końcu inicjatywę dziecka nazywamy

W ten sposób wychowawca/opiekun buduje dobre relacje do dziecka, wychowawca /opiekun poznaje dziecko lepiej.

6.Poziomy rozwoju dziecka. Tempo rozwoju dziecka

Często szukamy w książkach, aby się dowiedzieć, co dziecko powinno jeszcze rozwinąć. Dużo dzieci nie pasuje to norm przyjętych w książkach. Małe dzieci pokazują nam poprzez własną inicjatywę, jaki jest następny ważny krok w ich rozwoju.

Z pomocą naturalnych elementów Marte Meo takich jak:

• odczekiwanie
• podążanie

analizują i planują wychowawcy następne kroki wspierające rozwój dziecka. Wszystkie osoby, pracujące z małymi dziećmi wiedzą, jak różne jest tempo rozwoju u dzieci, różnice w szybkości, kiedy dzieci raczkują, zaczynają chodzić, malować, rozpoznawać farby i tak dalej. Te różnice dotyczą też zakresu uczenia się dzieci, dzieci uczą się najszybciej tego, co je interesuje. W ośrodkach opieki dziennej/przedszkolu istnieje możliwość podążania za dzieckiem w codziennym ich działaniu. Oczywiście nie da się podążać równocześnie za wszystkimi dziećmi, nie ma tez możliwości pracy ze wszystkimi dziećmi jeden do jednego. Należy jednak uświadomić sobie, że każda chwila jest momentem wsparcia dla dziecka. Nie tylko dzieci specjalnej troski, ale i te normalnie się rozwijające muszą być postrzegane i wymagają uwagi wychowawcy.

Przykład:

Widzimy dziecko jedzące jabłko, możemy powiedzieć "a, ty jesz jabłko", dziecko czuje się postrzegane( zauważone). W tym samym momencie wspomagamy rozwój mowy dziecka, które słowa "jabłko" jeszcze nie znało. Dziecko słyszy słowa w trakcie normalnej, naturalnej czynności, jaką jest jedzenie jabłka. Element postrzegania jest ważny, tutaj dziecko otrzymuje podstawy do rozwoju późniejszych umiejętności kooperacji z innymi dziećmi. Małe dzieci potrzebują dużo kontaktów jeden do jednego, przytoczę tutaj następny przykład.

Przykład:

Dziecko bawi się na podłodze, wychowawczyni/opiekun jest obecny: czeka na inicjatywę dziecka, nie narzuca inicjatywy własnej, czeka i reaguje w tempie dziecka, stosuje Marte Meo, 3 Elementów: kiedy – co - dlaczego.

• Kiedy: dziecko wykazuje inicjatywę, toczy piłeczkę
• Co: wychowawca/opiekun widzi, co dziecko robi i nazywa działanie dziecka, "Aha … ty toczysz piłeczkę", nie tonem pytającym, tylko potwierdzającym
• Dlaczego: w ten sposób pomaga wychowawca rozwijać mowę dziecka

Nie tylko słowo "piłka" zostanie przyswojone, również rytmiczny ton zdania, melodia i atmosfera powiedzianego zdania. Emocje związane z daną sytuacją są bardzo istotne i zostaną zapisane w pamięci dziecka. W bardzo wczesnym momencie życia u dziecka powstaje złożony system komunikacji, nauki i transferu. W ten sposób uczy się dziecko zaufania do własnych impulsów. Właśnie tą wiarę we własne siły będzie dziecko potrzebowało później, w zabawie z innymi dziećmi, kiedy w zabawie odważy się zaprezentować własną inicjatywę. Dziecko wykorzystuje wcześniejsze pozytywne doświadczenie typu: przeważnie miałem dobre pomysły.

Przykład powyższy pokazuje jasno, jak wspieranie dziecka w ten sposób daje mu wiarę we własną skuteczność. Takie wspomaganie dziecka powoduje wspieranie rozwoju równocześnie na kilku różnych płaszczyznach. O tym myślę mówiąc o dużej sile natury.

Przykład:

Wychowawca/opiekun czeka na moment, naturalnej, spontanicznej reakcji dziecka:

• Kiedy: dziecko bierze do raczki grzechotkę
• Co: wychowawca/opiekun nazwie ta czynność "wziąłeś do raczki grzechotkę"
• Dlaczego: mowa dziecka rozwinie się, dziecko odczuje, że jest widziane i akceptowane

To naturalne, wszystkie dzieci chcą być widziane, to daje im poczucie zadowolenia (ciepło w okolicach brzucha). Dzieci, które nie są w sposób pozytywny widziane, zmuszone są do robienia się "dużymi". Są głośne, niespokojne a nawet agresywne. Inne dzieci z kolei izolują się (patrz. lista "dzieci Izolowane" w książce Podręcznik Marte Meo, 3 wydanie, roz.5.3.3,S 154ff.)

Za każdą inicjatywą dziecka, stoi jego naturalna aktywność, tak wymyśliła to natura! Jeżeli inicjatywa dziecka nie zostanie do końca przez dziecko samodzielnie doprowadzana, lub kiedy inicjatywy zamiast od dziecka wychodzić będę ze strony wychowawcy/opiekuna to naturalna regulacja aktywności dziecka nie będzie mogła się rozwinąć. Dziecko nie będzie mogło wykorzystać swego naturalnego potencjału. W takim wypadku aktywność własna dziecka może się przerodzić w zachowania agresywne lub doprowadzić do izolowania się dziecka.

Przykład:

• 3-letnia dziewczynka bawi się w kąciku "zabawa w dom"
• wychowawczyni jest obecna i czeka na inicjatywę dziewczynki

• Kiedy: dziecko pokazuje własną inicjatywę; otwiera drzwiczki kuchenki
• Co : wychowawczyni przygląda się, podażą wzrokiem za dzieckiem, nazywa sytuacje "ty otwierasz drzwiczki kuchenki"
• Dlaczego: dziecko otrzyma słowa dla określenia swojego działania (nauczy się nazywać własne działanie), wspieranie rozwoju mowy dziecka wychowawczyni/opiekun czeka na następną inicjatywę dziecka, podażą za dzieckiem i nazywa sytuację ponownie.

7.Dzieci ze specjalnymi potrzebami

Często mamy do czynienia z dziećmi ze specjalnymi potrzebami, dzieci specjalnej troski, dzieci z zaburzeniami zachowań, dzieci, które nie potrafią bawić się z innymi dziećmi, dzieci, które słabo się koncentrują, jak również dzieci izolowane i nieśmiałe.

Jeżeli u dzieci tych w ich odmiennym zachowaniu nie odczytamy przesłanek rozwojowych a skoncentrujemy się na problemie, czy też na negatywnym ich zachowaniu to przysłoni nam to możliwość pracy zorientowanej na rozwój dziecka. Przyglądamy się zdolnością, jakie dziecko musi rozwinąć, aby miało szansę na adekwatne zachowanie i funkcjonowanie.

Stosując Marte Meo 3 Elementów czekać- podążać -nazywać możemy rozwój ten zaktywować i aktywnie wspomagać.

Jak zorganizować taką pracę w przedszkolu?

8.Plan pracy Marte Meo w przedszkolu

Przykład pracy w przedszkolu: jak zorganizować efektywnie pracę z zastosowaniem 3 Elementów "czekać – podążać - nazywać"" w codziennym dniu przedszkola.

Wychowawczyni przejmuje opiekę nad dzieckiem 10 minut, jeden do jednego w trakcie trwania zabawy wolnej, stosując w tym czasie 3 Elementy Mart Meo "czekać – podążać - nazywać".

Czas ten należy dokładnie usystematyzować (struktura) i wbudować w program dzienny grupy przedszkolnej. Marte Meo elementy wprowadzić można w zabawie na świeżym powietrzu, w trakcie jedzenia, w kole porannym jak również w zabawie z innym dzieckiem itp.

Te dziesięć minut dziennie jest czasem dobrze zainwestowanym, a wyniki nie dają długo na siebie czekać. Istotny jest tutaj podział ról w pracy wychowawców, przejęcie odpowiedzialności za regularne zajęcia z dzieckiem.

Jeżeli mamy w przedszkolu specjalnych terapeutów: logopeda, ergoterapeuta, mogą oni przejąć ten model częściowo i zintegrować go w swojej pracy.

9. Dobry przykład obrazujący rzeczywistość przedszkolną/przedszkole integracyjne

Pytanie wychowawczyni/opiekuna: W przedszkolu, w naszej grupie mamy dziecko z zespołem Down, chłopczyk ma 4 lata. Nie chodzi, nie mówi, czasami wydaje dźwięki z siebie. Wykazuje bardzo mało własnej inicjatywy. Chłopiec nie bawi się z innymi dziećmi, jednak niektóre starsze dzieci troszczą się o niego. Radzę wychowawczyni nakręcenie pięciominutowego filmu w czasie trwania zabawy wolnej, dziecka z osobą opiekującą się nim, aby postawić diagnozę rozwojową Marte Meo, dziecka i wychowawczyni.

Przy pomocy diagnozy stwierdzamy, że dziecko potrafi wypowiadać pojedyncze dźwięki.

Dziecko uczy się poprzez: wypowiadanie pojedynczych dźwięków jest ono w stanie sygnalizować własną inicjatywę, poprzez wprowadzenie elementów Marte Meo będzie ono częściej wydawało dźwięki ( dziecko czuje się widzianym, jego próby są nagradzane).

• dziecko nauczy się pokazywać własną inicjatywę,
• częściej wydawać dźwięki, później sylaby, składać je w słowa i rozwijać mowę, budować związki emocjonalne do innych.
• rozwój motoryczny dziecka ulegnie przyspieszeniu ( zintegrowanie rozwoju)

Równocześnie diagnozujemy umiejętności wychowawczyni, tutaj zwracamy uwagę na szczegóły:

• miła, ciepła twarz
• ładne dźwięki, głos łagodny
• inicjatywy dziecka spostrzeganie, nazywanie
• dźwięki dziecka- naśladowanie

W diagnozie Marte Meo, umiejętności wychowawczyni zwracamy dodatkowo uwagę na:

• potrafi wychowawczyni inicjatywę dziecka odczekać, uwaga np.: ponieważ dziecko nie wykazuje własnej inicjatywy, często jesteśmy szybcy i wyprzedzamy dziecko, zamiast nawet najmniejszą inicjatywę dziecka odczekać, spostrzec i dać jej słowa
• działanie dziecka nazwać
• stany emocjonalne dziecka nazywać, uwaga: np.: jak dziecko smutno patrzy, powiedzieć "a ty patrzysz tak smutno. Kiedy natomiast się cieszy potwierdzić słowami "o ty robisz taka ładną minę"
• wszystkie dźwięki dziecka powtórzyć, potwierdzi to dziecku, że jego dźwięki są spostrzeżone, to z kolei doda dziecku odwagi wydawać więcej dźwięków
• Często pojawią się też pierwsze słowa wypowiedziane przez dziecko.

10. Dalszy ciąg porady w przedszkolu z zastosowaniem Marte Meo

Wychowawczyni bardzo szybko przyswoiła sobie elementy Marte Meo. Codziennie pracowano (zabawa) z dzieckiem 10min. Na początku procesu wychowawczyni była nieco niepewna w powtarzaniu dźwięków dziecka (takie powtarzanie jest normalnym postepowaniem z niemowlakiem) Wychowawczyni odczekiwała cierpliwie, to trudne zadanie nic nie robić, wymaga cierpliwości i wyczucia.

Pokazuje dziecko własną inicjatywę, dopiero wtedy wychowawczyni podąża za nim i daje słowa odpowiadające inicjatywie dziecka.

11. Czego nauczyło się dziecko?

W ciągu paru miesięcy dziecko nauczyło się:

• dziecko robi 5 kroków samodzielnie
• wydaje nowe dźwięki, więcej dźwięków
• aktywność dziecka wzrosła
• dziecko wchodzi w kontakt wzrokowy z innymi
• dziecko pokazuje własne emocje (zadowolenie)
• rozwój dziecka postępuje, ponieważ jest ono teraz bardziej, na swój własny sposób związane z sobą
• czuje, że stało się kimś z własną osobowością
• odkrywa siebie, jest szczęśliwy

12.Rodzice, ich znaczenie w procesie rozwoju chłopca

W procesie Marte Meo nie można zapomnieć o rodzicach, ich znaczenie dla dziecka jest bardzo ważne, dlatego opracowany został program specjalnie dla rodzicow.

"Zaproszenie rodziców do procesu Marte-Meo-rozwoju dziecka"

Program ten zaprasza rodziców do wspólnego oglądania wideo filmów i pokazania, w jaki sposób mogą oni rozwój swojego dziecka wspierać. Rodzice otrzymują informacje, co przy wsparciu metodą Marte Meo może ich dziecko jeszcze rozwinąć. Uwaga rodzica kierowana zostanie na rozwój dziecka, a nie na jego problemy. Uwaga rodzica zorientowana będzie na konkretne działanie. Rodzice, szczególnie ci, których dzieci maja problemy są bardzo wrażliwi. Problemy te znają już długo i dlatego ponownym omawianiem mogliby poczuć się dotknięci i nie osiągalni dla wychowawczyni/opiekunów. Ich gotowość współdziałania niknie. Dlatego lepiej jest pokazać rodzicom, jak dobrze robią to, co potrafią już teraz.

W przypadku dziecka, które nie potrafi się bawić z innymi dziećmi, szybko dochodzi do kłótni, można takiej sytuacji wyjść naprzeciw i np. mówiąc rodzicom: "chciałabym/chciałbym państwa poinformować, w jaki sposób wspomagamy w przedszkolu państwa dziecko"

Tutaj informujemy, co robimy, jak przebiega wspomaganie w przedszkolu. Przekazujemy informacje: "zauważyliśmy, że wasze dziecko zainteresowane jest coraz częściej zabawą z innym dzieckiem, że zaczyna nazywać przedmioty i czynności. Jest to bardzo pozytywne, że wasze dziecko samo z siebie nazywa przedmioty i czynności (to, co robi w danym momencie) To bardzo ważna umiejętność w zabawie z innymi dziećmi w ten sposób zacznie zwracać uwagę innych dzieci na siebie i będzie dla nich interesujący, dzieci będą chętnie szukały kontaktu (zabawy) z takim dzieckiem. Dlatego wspomagamy wasze dziecko, żeby rozwijało mowę i w ten sposób wzbogacało swoje słownictwo. Codziennie ćwiczymy dziesięć minut z nim, w sytuacji jeden do jednego. W ten sposób dziecko wasze rozwinie zdolności potrzebne mu do zabawy z innymi dziećmi."

Wszystko, o czym mówię, potwierdzam równocześnie pokazując rodzicom film wideo z sytuacji wychowawczyni i dziecko.

Często zadają nam rodzice pytanie:, co możemy zrobić my rodzice w takich sytuacjach w domu?

Takie pytania bardzo cieszą, dowodzą zainteresowanie rodziców tym, co dzieje się z ich dzieckiem w przedszkolu, to mobilizuje współpracę.

Tłumaczymy rodzicom w sposób prosty:

• bardzo konkretne informacje, informacje oparte o obraz wideo
• zapewniamy, że 10 minut dziennie takich ćwiczeń w domu, pozwoli im, rodzicom nawiązać dobry kontakt z dzieckiem.
• dziecko robi coś, a pani/pan daje mu słowa do tego, żeby dziecko z własnej inicjatywy coraz więcej (rzeczy, sytuacji) nazywało.
• czynności wykonywane w obecności dziecka należy nazywać, w trakcie zajmowania się dzieckiem, czynności pielęgnacyjne, ubieranie, rozbieranie dziecka nazywać każdą wykonywaną czynność.
• w ten sposób otrzyma dziecko słowa!

Rodzice odpoczną od ciągłych myśli, w jaki skomplikowany sposób i jaką metodą wymusić rozwój dziecka, jak sami zobaczą wyniki rozwoju.

Program "zaproszenia do rozwoju z Marte Meo" jest szczególnie ważny dla dzieci, które wykazują duże braki w rozwoju mowy. Wyniki rozwoju przy współpracy z domem rodzinnym są w takich przypadkach bardzo widoczne i pozytywne. Ważne jest, że dzieci uczą się w sposób naturalny, nie odczuwają nacisku i wymuszania.